Nedim Gürsel: Annemin öleceği endişesiyle yaşamışım
Yazar Nedim Gürsel, annesi Leyla Gürsel’e yazdığı mektupları “Kavuşmak Haya Oldu” kitabında bir ortaya getirdi ve okurlarla buluşturdu. Doğan Kitap tarafından hazırlanan yapıtta 28 yıl boyunca kaleme alınan mektuplar yer alıyor. Mektuplarda bir müellifin kendisini nasıl inşa ettiğini, Gürsel’in Memet Fuat, Yaşar Kemal, Selim İleri üzere isimlerle anılarını okuyoruz. Gürsel, son kitaplarında olduğu üzere bu kitapta da vefat temasının kıyısında dolaşıyor ve “Annemin öleceği telaşıyla yaşamışım küçük yaştan beri” diyor…
1960’tan 1988’e kadar 28 yıl boyunca annenize yazdığınız mektupları bir kitap olarak yayınlamaya nasıl karar verdiniz?
Kavuşmak Hayal Oldu – Anneme Mektuplar, Nedim Gürsel, 512 s., Doğan Kitap, 2025 Mektup konusu aslında özel ömrün alanına giren bir husus. Bu mektupları annem eksik olmasın birincisinden sonuncusuna dek saklamış gözünün parıltısı üzere. Bu türlü bir şey olduğunu biliyordum ancak epey sayıda mektup olduğunu açıkçası varsayım etmiyordum. Geleceğe bir evrak kalsın emeliyle yayınlandı. Doğan Kitap Genel Yayın Yönetmeni Cem Erciyes de önemsedi bu kitabı. Bir muharririn oluşumunu ve annesiyle alakasını yansıttığı için bu mektupların kıymetli olduğunu düşündü. Birçok kişinin emeği sayesinde bu türlü kapsamlı bir kitap ortaya çıktı. Kolay olmadı bu el yazılısı mektupları dizmek.
“Anneme çok şey borçluyum, babamın yokluğunda o yetiştirdi beni, en makûs vakitlerimde bana sahip çıktı” diyorsunuz. Nasıl bir münasebetiniz vardı annenizle?
Yakın ve sevecen bir münasebet vardı diyebilirim. Kimi uyuşmazlıklar, problemler da yaşadık. Babamın vefatından sonra annem çok genç yaşta dul kaldı. 1962’de bir trafik kazasında kaybettim babam Orhan Gürsel’i… Ben o vakit 11 yaşındaydım, annem de 30’lu yaşlarındaydı. Şefkatini ve dikkatini Seyfi (Gürsel) ile beni yetiştirmek için kullandı daima. Bir muharririn yetişmesinde annenin rolü olabilir ancak babanın yokluğu da burada nevrotik açıdan belirleyici bir rol oynadı diyebilirim. Kendimi babama beğendirmek için 9 yaşında hikaye yazmaya başladım. Sonra uyaklı şiirler yazdım. Çok hamasi vatan şiirlerinin birkaç tanesi var kitapta. Barbaros Hayrettin Paşa’ya örneğin, alışılmış Atatürk’e… Bunun nedeni de aslında edebiyatla yakından bağlı ve çok okuyan bir ailede yetişmiş olmam herhalde. Babam güzel bir okurdu, âlâ bir tercümandı. Annem matematik öğretmeniydi. Sonradan o Fransız edebiyatından çeviriler yaptı. Birlikte çalıştık, işbirliğimiz de oldu.
Bahsettiğiniz periyot, 12 Mart darbe dönemi… Anneniz siyaset ile alakanıza dair ne düşünüyordu?
Annem daima korktu, benim siyasetle uğraşmamı istemedi. Ben ise ayrılamazdım siyasetten. Siyasetin direkt içinde olmadım fakat mektuplardan anlaşıldığı üzere 12 Mart’tan sonra Paris’e gitmemin nedeni siyasaldı. Sonradan kitaplarım da toplatıldı ve annem daima bunu bir çeşit korkuyla yaşadı. “Kalkışma bu işlere, karışma oğlum” sıkıntısı 12 Mart Muhtırası devri ve 12 Eylül periyodunda.
Nedim Gürsel Annenizin mayıs ayında öleceğine dair kaygılarınızın yer aldığı metinler de dikkat çekiyor…
Bu bir sezgi mi? Nedir? O kadar küçük yaşta bu türlü bir metin yazıyorum, annem hayatta, ölen babam ve mayıs ayında ölmüş. Annenin vefatına onu dönüştürerek o denli bir metin yazmışım. Bunlar yayınlanmış şeyler değildi, kitaba onları da koymak istedim. Annemin öleceği telaşıyla yaşamışım küçük yaştan beri. Bu az katlanılır bir zorluk değil. Sonradan baktığımda da nitekim o denli olmuş. O metinde yazdığıma misal bir biçimde annem ölmüş. Ben annem öldüğünde 1992 yılında 40’lı yaşlardaydım fakat çocukluğumdan beri demek bu türlü bir vefat korkusu içinde büyümüşüm. Bunu babama atfedeceğime anneme atfetmişim. Psikanaliz herhalde daha uygun bir cevap verebilir bu duruma.
Bu mektuplarda birçok sanatçı ve muharrir dostunuzla ilgili de yaşanmışlıklara yer vermişsiniz. “Memet Fuat çok namuslu bir adam” diyorsunuz mesela. Yaşar Kemal’in size “Babamı gözümün önünde vurdular ancak anamın vefatı daha beterdi” dediğini okuyoruz. Yakın vakitte ömrünü yitiren Selim İleri’yle atışmalarınız, gerilimleriniz de mektuplara yansımış. Bu isimlerle ilgili ne söylersiniz?
Evet, sahiden Memet Fuat’ın üzerimde çok büyük emeği oldu. İkinci hikaye kitabım Cicipapa’yı o yayınladı. Daha evvelden Vedat Günyol Yeni Ufuklar’da Seyahat isimli hikayemi yayınlamıştı. Bana tahminen de hak etmediğim bir bedel verdi, telif parası bile ödedi. Vedat Günyol da öyleydi. Ben o vakit Galatasaray Lisesi’nde yatılı okul öğrencisiydim. 5 lira haftalığım vardı. Sonra Yaşar Kemal’i tanıma onuruna erdim. O beni el üstünde tutan, hikayelerimi sevdiğini söyleyen büyük bir yazardı. Paris’te de beraberliğimiz oldu. Çok anım var Yaşar Kemal’le… Birkaçını onun üzerine yazdığım “Yaşar Kemal – Bir Geçiş Dönüşümü Romancısı” isimli inceleme kitabımda anlatmıştım. Selim İleri’ye gelince, onun bir yazısında belirttiği üzere “Nedim Gürsel’le yıldızımız pek barışmadı” der. O denli oldu. İki rakiptik… Tıpkı jenerasyonun hırslı iki genç yazarıydık. İlk kitabı “Cumartesi Yalnızlığı” üzerine birinci tanıtma yazısını ben yazdım Yeni Dergi’de. Ortadan yıllar geçti, Selim beni yemeğe davet etti ve bu türlü notlar almışım üzerine yazılar yazmışım Cumartesi Yalnızlığı kitabının… Ben de Selim’e ikram ettim bunu. Sonra bir sahaftan çıktı o kitap. Nasıl o sahafa ulaşmışsa… Ben de kitaplarından bir adedine baktım, “Biricik Nedim Gürsel’e tekrar kavuşmanın sevinciyle” yazmış. Güzel ki küs ayrılmadık. Aramız çok yeterliydi son yıllarda. Az görüşüyorduk. Lakin natürel çok kıymetli bir yazarımızı kaybettik. Yakın dostum olmadı Selim İleri. Güya Yaşar Kemal daha yakındı bana. Ancak bu rekabetin getirdiği bir uzaklık ve ara vardı tahminen. Tıpkı vakitte karşılıklı merak ve tahminen de sevgi vardı. Biraz gizlediğimiz bir dostluk vardı. Çok üzüldüm ortamızdan ayrılmış olmasına. Onun eski edebiyata karşı olan halini önemsedim her vakit. Bir de benim üzere edebiyatın neredeyse her çeşidinde eser vermesini de önemsedim. Işıklar içinde uyusun diyelim.
Mektup devranı çoktan kapandı. Bir edebiyatçı olarak sizi nasıl değiştiriyor bu teknolojik dönüşüm?
Zorlanıyorum, ahenk sağlayamıyorum. Çok çabuk değişti her şey. Ben Fransa’dayken mektup yazardık birbirimize. Otomatik telefon teması bile yoktu Türkiye’de. Ben daktiloda yazdım kitaplarımın birçoklarını. Bilgisayar diye bir şey yoktu. Bir kayıp olduğunu düşünüyorum mektuplaşamamanın. Zira mektup hem pratik bir şey hem de bir müellifin dünyasını yansıtan bir evrak. Yalnızca mektup yazarak edebiyat tarihinde yer etmiş müellifler var. Örneğin Madame de Sévigné, Fransız klasik muharrirlerinden sayılır. Kızına yazdığı mektuplardır yalnızca yapıtı. Kafka’nın mektuplarının ne kadar pahalı olduğunu biliyoruz. Araştırmacılar için çok kıymetli mektuplar… Biraz da o bakımdan yayınlamak istedik bunları. Ayrıyeten benim anneme yazdığım mektupların dışında annemle olan bağımı anlattığım anılar ve anneme ağıt başlığıyla yazdığım bir kısım de var kitapta.
Son kitaplarınızda yüklü olarak mevt temasının etrafında gezindiğinizi gözlemliyoruz…
Gözlemin çok hakikat. Zira son periyotlarda hayatımın artık önümde değil ardımda kaldığını fark ettim. Yarım yüzyıl edebiyata adanmış bir ömür yaşadığımı gördüm. Randıman de arttı lakin bu artan randıman biraz karamsar kitapları da içeriyor. Örneğin; “Ölüm Aklımdasın” bir deneme… Hem kendi vefat tasamı anlatmaya çalıştım hem de vefat imgesinin sevdiğim yazarlarda nasıl yer aldığını anlatmaya çalıştım. “Son Fasıl” ve “Son Yolcu” kitapları da öyle… Yayımcım sonunda “Vazgeç artık bize ‘son’ başlığını taşıyan bir kitap getirme” dedi latife yollu.
Mektuplara dönersek, özel hayatınıza pek değinmemişsiniz…
Paris yıllarımı anlatıyorum. Seyahatlerimi anlatıyorum. Özel hayata pek girmiyorum. Annemi üzmemek için bayanlardan neler çektiğimi anlatmamışım. Genelde edebiyat ve dedikodular var. İsmi geçen eleştirmenler, müellifler, mecmua yöneticileri, yayımcılar da var. O periyotta nasıl müellif olunur? Müellif olmak için neler yapılır? Bir çiçeği burnunda muharririn dertleri, umutları nedir? Bu sorulara karşılık arayan bir kitap…
