İSTANBUL – 2024 yılının Emekliler Yılı ilan edilmesinin akabinde 2025 de ‘Aile Yılı’ olarak ilan edildi. 2025’in birinci günlerinde duyuruyu “Güçlü aile, güçlü toplum” sloganıyla yapan Erdoğan daha birinci cümleden ‘3 çocuk’ isteğini ortaya koydu. 2024’te alamadıkları artırımlar, eridikçe eriyen alım güçleri karşısında ucuz şezlong, KYK yurdunda tatil ‘fırsat’larıyla mağduriyetleri katlanan emekliler, yılı bitirdikleri ve sıralarını savdıkları için ‘rahatlamış’ olsa da sıranın bayanlara geldiği açık.
Peki iktidarın ‘aile’ ajandasında neler var? Doç. Dr. Banu Kavaklı, Emek Partisi Milletvekili Sevda Karaca, KAOS GL Genel Yayın Yönetmeni Yıldız Tar sorularımızı yanıtladı.
‘EVLİ ÇİFTLERİN ÇOCUK SAYISINA ODAKLANAN BİR PROGRAM’
Öncelikle 3 çocuk… Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın birinci açıklamalarından da anlaşıldığı üzere ekonomik gidişatın sorumluluğu bir sefer daha şimdi doğmamış çocukların sırtında. Nüfusu gençleştirip iş gücünü artırarak ekonomik gidişatı hali yoluna sokma planını uzun vakittir lisana getiren Erdoğan’ın bayanlar için vaadi ise ‘aile ve iş hayatı uyumu’ oldu. Pekala o ‘3 çocuk’ ekonomiyi nasıl kurtaracak? Aile ve iş ömrü nasıl uyumlu hale getirilecek?
Doç. Dr. Banu Kavaklı:
“Aile hayatını daha kaliteli, sağlıklı ve sürdürülebilir kılmaktansa evli çiftlerin sahip oldukları/olacakları çocuk sayısına odaklanan ve çocuk başına yapılacak maddi yardım ölçüsü ile cazip kılınmaya çalışılan bir program hazırlanmış. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından Aile Yılı kapsamında uygulanacak toplumsal siyasetleri tanıtmak için yayınlanan on unsura baktığımızda bunlardan yedi adedinin yeni doğacak çocuklar için yapılacak maddi yardıma, iki adedinin yeni evlenecek genç çiftlere verilecek krediye dair bilgi verdiğini ve son hususta iş ve aile hayatının, yalnızca bayanlar için, uyumlulaştırılması kapsamında esnek ve uzaktan çalışma ile kreşlerden bahsedildiğini görüyoruz.
Doç. Dr. Banu Kavaklı ‘KADINLARIN BÜSBÜTÜN İSTİHDAMDAN ÇEKİLMESİNE YOL AÇMA RİSKİ TAŞIYOR’
Bu bakış açısıyla ailenin yalnızca bir yine üretim alanına indirgendiğini, tekrar üretim ve kontaklı tüm bakım emeğinin de bayanların omuzlarına yüklendiğini anlıyoruz. Bakanın lisana getirdiği ‘kadınları mesken ve iş ömrü ortasında tercih yapmak zorunda bırakmayacak’ uygulamalar da bayanların istihdama iştirakini kolaylaştırmak yerine mesken içi ve bakım yükümlülüklerini önceleyerek asli sorumluluklarını aile içiyle sınırlayıp, garantisiz ve garantisiz esnek çalışma şartlarında istihdamdan büsbütün çekilmelerine yol açma riskini barındırıyor.
‘3 ÇOCUK, YEDEK İŞGÜCÜ PLANINA VURGU YAPIYOR’
Bu program Erdoğan’ın daha başbakanlığının birinci devirlerinden beri bir vatandaşlık vazifesi olarak talep ettiği ‘en az 3 çocuklu’ aile, münasebetiyle, genç nüfus ve yedek işgücü planına vurgu içeriyor. Bu bağlamda aile, tüm bileşenlerine sağlıklı, inançlı, eşit ve adil ortam sağlayacak bir alandan fazla hükümetin nüfus siyasetlerinin hayata geçirildiği ünite olarak kurgulanıyor.
‘EVLİ VE ÇOCUKLU ÇİFTLER DIŞINDAKİ AİLELERİ KAPSAMIYOR’
Ayrıca bu program dahilinde evli ve çocuklu çiftler dışındaki aile formlarını (örneğin maddi imkansızlıklar nedeniyle ebeveynleriyle yaşayan yetişkin çocuklar, geçim kasveti nedeniyle hane birleştirmiş geniş aileler, çocuksuz çiftler, tek ebeveynli aileler) kapsamadığını, onları öngörülen takviye ve yardımların dışında bıraktığını belirtmekte yarar var.
Doğan her çocukla birlikte o insanın hayatı boyunca ihtiyaç duyacağı eğitim, sıhhat, barınma, gelir üzere hizmet ve gereksinimlerin kalitesi ve bunlara erişimde adalet üzere bahisleri göz önünde bulundurmadan, yalnızca nüfusu artırmaya yönelik siyasetlerle pompalanan bir aile anlayışının toplumsal gelişme ve güzelleşmeye katkı sağlamayacağı açıktır.
‘BURAYA BİR ANDA GELMEDİK’
Işıltılı bir lansmanla tanıtımı direkt Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından yapılan ‘Aile Yılı’nın tek maksadının 3 çocuk olmadığı anlaşılıyor. 23 yıllık AK Parti iktidarları periyodunda tekraren gündeme gelen lakin reaksiyonlar üzerine rafa kaldırılan birtakım unsurlar de hafızalarda. Nafakanın kaldırılması, çocukların velayet hakkı konusunda yapılmak istenen değişiklikler, 6284 sayılı kanunun sağladığı ‘uzaklaştırma’ ve ‘koruma’ kararlarının sonlandırılması, bayanların kendi soyadını kullanmasının engellenmesi… Bu listenin her biri için farklı bir tartışmaya gerek olsa da ortak özellikleri açısından bayanın ‘aile’ içerisinde var olmasını, ‘aile’ olmadan yaşamasının zorlaştırılmasını sağlama tarafı ön plana çıkıyor. Bu tartışmaların ortak özelliği ve ‘aile yılı’ ile ilişkisi nedir?
Emek Partisi Milletvekili Sevda Karaca:
“Aile Yılı ilanı AKP’nin yalnızca ‘muhafazakarlığı, gericiliği’ ile ilgili değil. Bu tıpkı vakitte sermayeseverliği ile de ilgili. Yani bunun ekonomi-politik nedenleri var. Bu ilana da bir anda gelmedik.
Emek Partisi Milletvekili Sevda Karaca
‘ŞİMDİ VİTES ARTIRMAK İSTİYORLAR’
Tek adam rejiminin cinsiyet ve aile siyasetleri 2015 sonrasında ve OHAL şartlarında ağır bir biçim almış olsa da temel koordinatları 2010’dan itibaren belirginleşmeye başlamıştı. Bu süreç, Erdoğan’ın üç çocuk ısrarından başlayarak, 2012’deki kürtaj açıklamasına uzandı. O vakitten günümüze kadar iktidarın erken evlilik, çok doğum yanlısı ve anneliği yücelten, bayan emeği siyasetlerini bu önceliğe nazaran şekillendiren, boşanmayı zorlaştıran, bayanları aile içinde tutmak için şiddet dahil her türlü zorbalığa göz yumulmasını sağlayan aile siyaseti netleşti. Bayanların temel haklarına yönelik birçok yasal atak yapıldı, fiili sıkıntı yaratıldı. Artık vites artırmak istiyorlar.
‘SORUNLAR AİLEYE, AİLE İÇİNDE DE BAYANA YÜKLENMEK İSTENİYOR’
AKP, sermayenin krizlerinin yarattığı toplumsal sıkıntıları aileye, aile içinde de bayanların sırtına yüklemek istiyor. İşçi ailelerin hayatını idame edemez hale geldiği ağır geçim şartlarında, tüm kamusal hizmetlerin piyasalaştırıldığı, eğitimden sıhhate tüm hizmetlerin parayla alınır satılır hale getirildiği, toplumda istek oluşturmak için dine dayalı gerici muhafazakarlığa şahsen devlet eliyle güç kazandırıldığı bu devirde bayana aile içinde, toplum içinde yara bandı olma misyonu veriliyor.
‘UCUZ EMEĞE DAYALI ‘PAZARLANACAK’ GENÇ NÜFUS POTANSİYELİ TEHLİKEDE’
AKP periyodunda bayanın aile içinde tanımlanmasının, tüm haklarından mahrum bir ‘doğum makinesine’ dönüştürülmek istenmesinin, giderek vahşileşen şiddetin maksadı haline getirilmesinin ekonomi-politik nedenleri var.
Doğru, doğum oranları düşüyor ve bu yalnızca Türkiye’de değil tüm kapitalist ülkelerde alarm çaldırıyor. Tekelci sermaye üretimi genç ve üretken nüfusun ağır olduğu bölgelere kaydırıyor. Bu ülkeler ortasında Türkiye de vardı ve AKP iktidarı milletlerarası sermayeye ‘Bizim ülkemizde canınızın istediği üzere sömürebileceğiniz bir genç nüfus var’ diyerek yatırım davetleri yaptı. AKP, üretken nüfusun ağır olduğu ‘demografik fırsat penceresi’ olarak anılan bir devirde iktidar oldu. Çalışabilir yaştaki işgücünün nüfus içindeki oranının yüksek olduğu bir periyoda tekabül eden ‘demografik fırsat penceresinin’ 10 yıl sonra kapanacağı iktidarın daima ‘alarm verdiği’ bir bahis. Nüfus öngörülerine bakıldığında Türkiye nüfusu önümüzdeki 40 yılda süratle yaşlanacak. Ucuz emeğe dayalı çalışma rejimini ve memleketler arası sermayeye pazarlanacak ‘genç, çalışabilir nüfus potansiyelini’ tehdit altında gören AKP’nin tüm atılımları de bu eğilimleri bilakis çevirmeye yönelik.
‘AİLE; YOKSULUĞUN YÖNETİLEBİLECEĞİ BİR ARAÇ’
Aile işte bunun için çok kritik. Bir yandan derinleşen yoksulluk meselesinin ‘yönetilebileceği’ bir araç, bir yandan da ucuz emek gücü üretiminin garanti altına alındığı, bunun tüm maliyetinin ise ‘ailenin özeline’ yıkıldığı bir alan. AKP’nin ‘aile’ vurgusu ucuz emeğe duyulan yırtıcı açlıktan kaynaklanıyor. Yani bayanların haklarına yönelik hücumlarla bir arada düşünmemiz gereken şeyler var; örneğin MESEM’lerle tüm fakir ailelerin çocuklarının sermayeye peşkeş çekilmesi gibi… Yani her bir personel ailesine, daha çocuk yaşta atölyelere gönderilmek üzere emekçiler doğurması gerektiğini söylüyor iktidar. Küçük yaşlarında iş cinayetlerinde çocuklar ölürken bir yandan 4 + 4 +4 ismi verilen eğitim sistemi ile çocukların okula devamlılığı azalıyor, binlerce çocuk bir yandan çalışırken açık liselerde okul bitirmeye çalışıyor. Kız çocuklarının örgün eğitime devamında önemli sıkıntılar var. Artan yoksulluk, çocukların eğitime devam etmesine pürüz oluyorken çocukların okulda bir simit alamadığı, açlıktan bayıldıkları bir ülkede yaşıyoruz. 2025 yılında bu türlü bir aile hayalini anlatıyorlar bize.
‘KADIN EMEĞİNİN GÜVENCESİZLEŞTİRİLMESİ SÜRECİ TAMAMLANACAK’
‘Aile Yılı’ ilanıyla evlenmeye ve çocuk doğurmaya yönelik ‘havuç’lar öne çıkarıldı. Çocuk başına para verme, evlilik teşvikleri, faizsiz krediler… Verdikleri teşvikler çok doğumdan kazanacaklarının yanında devede kulak bile değil. Bir yandan da ‘aile desteği’ ismi altında bayan emeğinin tümden güvencesizleştirilmesi süreci tamamlanacak. Aile ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı’nın Mayıs 2024’te açıkladığı ‘Ailenin Korunması ve Güçlendirilmesi Vizyon Evrakı ve Hareket Planı’ iktidarın doğum müsaadesi müddetini uzatmayı da kapsayan bilhassa maddi takviyelerle çocuk doğurmayı teşvik edecek kimi adımlar atmanın hazırlığında olduğunu göstermişti.
‘ÇALIŞMA HAYATINI ESNEKLEŞTİRME PLANI ‘AİLE’ PALAVRASIYLA SUNULUYOR’
‘Kadınlar konut ve iş hayatı ortasında tercih yapmak durumunda kalmasın’ kelamlarıyla pazarlanan, bayanlar için düşük fiyat ve güvencesizlik manasına gelen esnek çalışma saatleri, yarı vakitli çalışma modelleri üzerine bakanlıklar ortası ortak bir çalışma yürütüldüğü de açıklandı. İktidar, tüm çalışma hayatını esnek ve garantisiz hale getirme planını ‘kadınların güçlenmesi, ailenin desteklenmesi’ palavrasıyla sunuyor. Bu tüm işçiler için açık bir taarruz planı.
Aile Yılı’nda ne olacak söyleyelim; bayanların kendi vücutları üzerinde karar verme haklarının önümüzdeki devir daha da saldırgan ve zora dayalı usullerle gaspına şahit olacağız. AKP iktidarı ve gerici ittifakları, önümüzdeki periyot bayanlara yönelik akınlarını daha da ağırlaştıracak ve bayanların öfke ve isyanını bastırmak için daha baskıcı sistemlere başvurmaktan çekinmeyecek.”
‘ŞİDDET, NEFRET VE AYRIMCILIK FIRTINASININ TAM ORTASINDAYIZ’
Öte yandan ‘aile’ olmanın temeli evlilik olarak görülüyor ve iktidar açısından ‘aile’ olmanın önündeki manilerden en kıymetlisi cinsel kimlikler… Aile Yılı tanıtımında Erdoğan, “Bilinçli, kasıtlı servis edilen içerikler LGBTİ ve başka gayrifıtri akımların yolunu açıyor. Şahsî tercih denilerek legalleştirmek istenen bu anomali, bir faşizan dayatmaya dönüşmüştür” açıklaması yaparken bu bahiste da baskıların artacağının sinyalleri verilmiş oldu. ‘Aile’ olma ve ‘üremenin’ önünde mahzur olarak görülen eş cinsel birliktelikler için de iktidarın karnesine göz atalım… ‘Aile Yılı’nda LGBTİQ+ bireyleri neler bekliyor?
KAOS GL Genel Yayın Yönetmeni Yıldız Tar:
“İktidarın bir müddettir LGBTİ+’ları amaç göstermek için kullandığı ‘cinsiyetsizleştirme’ sözüyle kast ettiği; LGBTİ+’ların var olması, bayanların ise eşit ve özgür olması. Fıtrat diye savundukları ise, LGBTİ+’ların -sanki mümkünmüş gibi- yok olması, bayanların ise cinsiyet rolleriyle meskene kapatılıp, itaat etmesi. Haliyle, Aile Yılı’ndan Cumhur İttifakı’nın muradı aileyi korumak değil, kendi homofobik, transfobik ve cinsiyetçi ajandalarını bütün bir topluma yaymak. 2015’ten beri içinden geçtiğimiz sürecin ismini düzgün koymak lazım. Bu, yalnızca bir ayrımcılık ya da nefret söylemi sorunu değil; şuurlu siyasal bir şiddetle karşı karşıyayız. Aile Yılı, bunun son adımı.
KAOS GL Genel Yayın Yönetmeni Yıldız Tar
‘ŞİDDETİN KOÇBAŞI GÖREVİNİ AİLE BAKANLIĞI ÜSTLENECEK’
İktidar, LGBTİ+’ları ‘aile düşmanı’ olarak işaretleyerek toplumsal barış ve demokrasi açısından çok tehlikeli bir oyun oynuyor. Bu toplumun ve haliyle ailenin de en doğal modülü olan LGBTİ+’lar hakkında sistematik bir biçimde dezenformasyon üretiliyor. Geçtiğimiz yıllarda bu dezenformasyon üretiminin merkezleri TİHEK, RTÜK, Ticaret Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Diyanet üzere kurumlar olmuştu. Görünen o ki bu sene de ayrımcı siyasal şiddetin ‘koçbaşı’ görevini Aile Bakanlığı üstlenecek.
Bu usul, gerçeklikle hiçbir halde bağı olmayan lakin gerçekmiş üzere sunulan dezenformasyon ve nefret söylemi, yalnızca kelamda kalmıyor. LGBTİ+’lara şiddet ve ayrımcılığı da arttırıyor. Daha geçtiğimiz haftalarda İstanbul ve İzmir’de trans bayanlara sokak ortasında şiddet imajları toplumsal medyaya yansıdı. Nefret cinayetlerine yenileri eklenirken, cezasızlık yaygınlaşıyor. LGBTİ+’lar istihdama erişemiyor, erişebilenlerse işyerindeki ayrımcı uygulamalar nedeniyle çalışma haklarından yoksun bırakılıyor. Ve bütün bunlar, iktidarın bırakın gayret etmeyi bilakis beslediği, büyüttüğü uygulamalar. Görünen o ki 2025 yılında bu şekil uygulamaların artışına şahit olacağız.
Ancak, bütün bu LGBTİ+ düşmanı siyasal şiddet kampanyalarına karşı haklarını ve hayatlarını savunan LGBTİ+’lar ve örgütleri de bu toplumun bir modülü olarak gayrete devam ediyor. Şiddet, nefret ve ayrımcılık fırtınasının tam ortasındayız. Bu fırtına gelip geçtiğinde gökkuşağı çıkacak. Kıymetli olan, siyasal iktidarın bu baskıcı adımlarına karşı toplumsal ve siyasal muhalefetin LGBTİ+’ları fırtınada gemiden birinci atılacak kısımlar olarak görmemesi.”
