Arap basınında geçen hafta: Suriye’de ‘Kral öldü, yaşasın yeni kral’ mı?

Suriye’de ‘devrimin zaferi’nin ilanı ve daha evvel Muhammed El Colani olarak bilinen Ahmet El Şara’nın tam yetkili cumhurbaşkanı olarak ilan edilmesi geçen hafta Arap gazetelerinin en değerli mevzularından biriydi. Birçok müellif, Suriye’de dönüşümün sağlanması için bu adımları gerekli bulurken, kimi muharrirler tarafından da eleştirildi.

Colani’nin birinci yurtdışı ziyaretini Suudi Arabistan’a yapması da geçen haftanın kıymetli gündem başlıkları ortasındaydı. Yurtdışı ziyaretlerinde birinci durağın Suudi Arabistan olması da herkesin malumu.

ABD Başkanı Donald Trump’ın Gazzeliler’in Mısır ve Ürdün’e tehciri konusundaki ısrarı, Arap dünyasındaki yansıları de giderek arttırıyor. Trump son olarak, Mısır ve Ürdün’ün bu mevzudaki teklifini en sonunda kabul edecekleri formundaki açıklamasıyla bu husustaki ısrarını gözler önüne serdi.

Peki Trump, Mısır ve Ürdün’e tehcir projesini nasıl kabul ettirecek? Elindeki en güçlü silah ne? Bu bahisteki ısrar bölgede karşıt teperse ne olacak? Bu bahis Ortadoğu’da milliyetçi akımların yükselişine neden olur mu?

Geçen Hafta Arap gazetelerinde yer alan yorumlardan kimileri şu formda:

‘Esad öldü, yaşasın Colani’

Suriyeliler geçen gün, Beşşar Esad’ın halefi olan yeni başkanları Ebu Muhammed el-Colani’ye yarı resmi bir biçimde biat etti. Bu biat, son elli yıldır yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerinde çıkan sonuçlara benzeri bir çoğunlukla oldu. Küçük bir farkla, bu defa bunun ilanı resmi yollarla yapılmadı, daha ‘modern’ bir usulle, yani medya aracılığıyla duyuruldu.

Esad’ın siyasi ve manevi mevti duyurulurken, El Colani süreksiz cumhurbaşkanı ilan edildi. Bu, cumhurbaşkanlığı yetkilerine sahip olduğu ve yeni bir duyuruya kadar cumhurbaşkanı olarak hareket edeceği manasına geliyor. Bu beklenen bir şeydi elbette. Bilhassa Amerika Birleşik Devletleri’nin yeni cumhurbaşkanı için çıkardığı ‘genel af’tan sonra, milletlerarası ve bölgesel seviyede ve Arap dünyasında yüzüne kapatılan kapıları açabilmesi için yol hazırlanmış ve hayatında yeni bir sayfa açılmıştır.

Bugün, Lübnan da dahil olmak üzere bütün dünya, Suriye’nin en üst seviye yetkilisi olarak E Colani’yi görüyor ve onunla alakalarda çok şeyin değişeceğini hesaba katmaları gerekiyor. El Colani katiyetle Batı’nın gündemini uyguluyor ve bu da şu an herkesi keyifli ediyor. Şayet Rusya bu hatta bir gedik açmayı başarırsa, Amerikan, İsrail, Türkiye ve Avrupa varlığının (daha az ölçüde) da tesiriyle, Suriye’yi büyük güçlerin nüfuz merkezlerine dönüştürmeyi başarmış olacak. Bu güçlerin Suriye’den çekilmesinin istenmesinin kelam konusu olması muhakkak beklenmiyor. Bu da, Suriye’nin ikinci bir duyuruya kadar direkt ve dolaylı dış nüfuz altında kalacağı manasına geliyor. (Toni Khouri / Lübnan El Nashra Gazetesi)

‘Suriye için Irak dersleri’

2012 Anayasası’nın yürürlükten kaldırılması, devlette yetki ve sorumlulukların tabiatını tanımlayan bir ‘metin’ olmadığı manasına geliyor. Devlet otoriteleri ortasındaki alakanın niteliğini belirleyen ve devletin bütünü için bir ‘düzenleyici çerçeve’ olmadığını göstermektedir. Bu büsbütün absürd bir durum. Anayasa süreksiz olarak tutulabilir, kimi hususlarının askıya alınması kelam konusu olabilirdi. Bunun da, duyurulan geçiş basamağı için süreksiz yasama kurulu aracılığıyla yapılması gerekirdi. Ta ki, kalıcı bir anayasa kabul edilene kadar.

Ordu ve güvenlik güçlerinin dağıtılması, Irak ordusu ve güvenlik güçlerinin dağıtılması kararıyla tıpkı olmakla birlikte, Irak bu kararın olumsuz sonuçlarını 22 yıl sonra bile hala hissetmeye devam etmektedir. Silah eğitimi almış on binlerce subay ve erin, toplumun keskin bir biçimde bölünmüş olduğu bir ortamda ve bu askeri ve güvenlik güçlerinin oluşumunda mezhepsel boyutun da bulunduğunu göz önünde bulundurduğumuzda işsiz insanlara dönüştürülmesi, adeta karşı bir cephe yaratılması manasına gelmektedir.

Bir başka mevzu da, Cumhurbaşkanı’na rastgele bir kısıtlama yahut yükümlülük olmaksızın süreksiz bir yasama kurulu oluşturma “yetkisi” verilmesidir. Bu, pratikte Suriye ‘temsilcilerini’ belirleme konusunda ve bir devletin geleceğinin şekillenmesi konusunda bir adamın mutlak yetkiye sahip olması manasına geliyor. Bu da bir öbür saçmalıktır, zira mutlak güç eninde sonunda kesinlikle yozlaştırır. (Yahya El Kebisi / Kuds El Arabi Gazetesi)

‘Şara’nın birinci Durağı Neden Suud Oldu?’

Suriye Devlet Başkanı Ahmed Şara’nın yurt dışı seyahatlerindeki birinci durağının Suudi Arabistan olması, hem iç hem de dış siyasete açık bir iletidir. Bu ziyaret, Suudi Arabistan’ın yalnızca Arap, İslam ve milletlerarası arenada ekonomik ve siyasi yüküyle alakalı değil. Tersine, ilerleme gayretinde son birkaç yıldır öncü bir ıslahata tanıklık eden yeni Suudi Arabistan’dan da bahsediyoruz. Esad rejimini devirmeyi başardığı andan itibaren Şara, bölgedeki yeni güç istikrarlarını idrak eden, birebir vakitte şekillenmesini umduğu yeni Suriye’nin gerçek çıkarlarının da farkında olan biri olarak hareket etti.

Şara, şu an istikrarın, yatırım iştiraklerinin ve refahın gücü olan Suudi Arabistan’ı düzgün tanıyor. Ayrıyeten Suudi Arabistan’ın Batılı ülkeleri Suriye’ye yönelik yaptırımların azaltılması ve kapatılması konusunda ikna etmede oynadığı rolü de düzgün biliyor. Donald Trump isminde bir adamın yaşadığı dünyada Suudi Arabistan’ın ülkesine sağlayabileceği yardımın boyutunun farkında. (Gassan Şerbel / Suudi Şark’ül Evsat Gazetesi)

Karikatür: Trump ve Ortadoğu – Usame Haccac / Kaynak: Kuds El Arabi Gazetesi

‘Ateşkes sürecinde bir sonraki kademede ne olacak’

Gazze’deki savaş, aylar süren şiddetli müzakerelerin akabinde varılan ateşkes muahedesiyle durdu. Lakin bu ateşkes mutabakatıyla ilgili pek çok soru işareti var. Örneğin, Filistin probleminin iki devletli tahlil çerçevesinde tahlilinin önünü açarak kalıcı bir barışın yolunu açacak mı? Yoksa öngörülen sonraki basamaklarda ateşkesin uygulanmasında zorluklarla mı ortaya çıkacak? Bunun yanında, Hamas’ın statüsü ne olacak? İsrail savaştan elde edemediği öteki gayelerinden vazgeçecek mi? Pekala, Direniş Ekseni olarak anılan ittifakın lideri olan İran, seyirci kalmakla mı yetinecek, yoksa bir sonraki evrede kendi rolünü yine mi formüle edecek? Ve hangi tarafa gerçek? Bunların hepsi kesin yanıtı olmayan sorulardır. Bu mutabakata varılmasındaki rolüyle övünen ve bunun sorumluluğunu Ortadoğu temsilcisi Steve Witkoff’a bağlayan ABD Başkanı Trump bile, ateşkesin kalıcı olacağından ’emin olmadığını’ söyledi. Trump ayrıyeten. ‘Bu bizim savaşımız değil, onların savaşı’ dedi. Bu da kıymetsiz bir açıklama değil. (Hala Mustafa / Mısır El Ahram Gazetesi)

Karikatür: (Gazzeliler’in Kuzey’e Dönüşü) Naser Jafari / Kaynak: Filistin El Kuds Gazetesi

‘Bölge daha büyük bir patlamaya sürükleniyor’

ABD Başkanı Donald Trump’ın Mısır ve Ürdün’ün Gazzeliler’i kabul etmesi tarafındaki ısrarı, hem de her iki ülkenin Filistinlileri topraklarından çıkarma planını açıkça reddetmesine karşın, bölgenin kaçınılmaz olarak büyük bir patlamaya yanlışsız sürüklendiğini, bunun yankılarının geçen yıl gerçekleşen Aksa Tufanı saldırısından sonra yaşananlardan daha şiddetli ve sert olabileceğini gösteriyor.

Siyonistlerin Gazze Şeridi’ne yönelik saldırganlığının birinci gününden itibaren, bölge haritalarını manipüle etme ve Filistin davasını komşu ülkeler aleyhine sona erdirme ve tasfiye etme teşebbüslerine karşı Mısır’ın hali çok netti. Fakat bu tavır, Gazze’ye yönelik ataklar durduktan ve Trump devreye girdikten sonra daha da netleşti. Trump, Siyonist oluşumun Filistinliler’e karşı yürüttüğü imha ve etnik paklık savaşında büyük çaplı askeri güçle elde edemediği başarıyı, ona geri vermeye çalışmaktadır. (Halid Seyydi Ahmed / Mısır El Şuruk Gazetesi)

‘Trump’ın elindeki en güçlü silah’

ABD Başkanı Donald Trump’ın, Gazze Şeridi halkının Mısır ve Ürdün’e göç ettirilmesi projesine katılma talebini reddeden Mısır Devlet Başkanı Abdülfettah el-Sisi ve Ürdün Hükümdarı II. Abdullah’ın, sonunda kendi planına boyun eğeceklerini ve müzakerelere başlayacaklarını açıklaması iki farklı manaya gelmektedir: Birincisi, bu ülkelerin mevcut Amerikan idaresiyle karşı karşıya kalması ve tahminen de ilan edilmemiş bir savaş; ikincisi ise bu baskılara boyun eğmeleri ve büyük bir ihanet cürmü işlemek ki, bunun ismi da ikinci bir Arap Nakba’sı (Büyük Felaket) olur.

Trump’ın bu yerinden etme planından geri adım atmaması durumunda elindeki en güçlü silah, Gazze’de etnik paklık planını reddetmeye devam edecek olan Mısır ve Ürdün’e verilen mali yardımı kesmek ve onları bu biçimde cezalandırmak. Lakin buna verilecek karşılık Ortadoğu’da büyük bir silahlı kaos ortamının oluşması ve bölgenin radikal ulusçuluğa hakikat sürüklenmesi formunda olabilir. Bu da Amerikan misyonları ve askeri üslerinin en değerli maksat haline getirebilir. (Abdulbari Atvan / Rai Al Youm Gazetesi)

Karikatür: Gazze – Amcad Resmi / Kaynak: Suudi Şark’ül Evsat Gazetesi

‘Mısır ve Ürdün’ün ABD’ye bağımlılığı’

Donald Trump Gazze konusunda iki seçenekle karşı karşıya ve kendisi bunu biliyor. Birinci seçenek, insani olmayan projesinden geri adım atmak. Gazze halkı yaşadığı badireleri atabilmek için tehcir ve etnik paklığa dayanan formüller aramıyor. Görünüşe nazaran Donald Trump, (son açıklamalarıyla) çok yüksek bir ağaca tırmanmış oldu. Siyonist ve çok dinci İsrail ise ona bu ağaçtan inebilmesi için merdiven uzatmayacak. Bu yüzden siyasette, halkların kendi yazgılarını tayin etme hakkı ve devletlerin egemenliklerini müdafaa hakkına hürmet göstermek yerine zorbalığa daha yakın baskı araçlarını kullanmaya yönelecektir.

Ürdün büyük ölçüde ABD’nin yardımına bağımlıdır. 2022 yılında 10 yıllık süreç için 10 milyar dolarlık bir yardım mutabakatı imzaladı. Bunun dışında Ürdün’ün ABD ile yıllık ticaret hacmi 3 milyar doları buluyor. Trump’ın geçen hafta Mısır ve İsrail hariç dünyanın dört bir yanındaki ülkelere verilen tüm dış yardımları dondurma kararının akabinde, Ürdün’ü içinde bulunduğu ekonomik krizden kurtarmayı amaçlayan muahedenin akıbeti belirsizliğini koruyor. Ürdün’de genel bütçe açığı 2,2 milyar dolar civarında, işsizlik oranı ise yüzde 21’e ulaşmış durumda. Gazze Şeridi’nden 100 bin Filistinli mülteciye mesken sahipliği yapan Mısır ise Sina’da ulusal güvenliğinin hala tehdit altında olduğunu düşünüyor. Mısır, Ürdün’den farklı olarak, Birleşmiş Milletler Filistinli Mültecilere Yardım ve Bayındırlık Ajansı’nın (UNRWA) kendi topraklarında sembolik bir temsil dışında faaliyet göstermesine bile müsaade vermiyor. Fakat şu günlerde ekonomik olarak güç şartlar yaşayan Mısır, Camp David Muahedesinden bu yana yılda 1,3 milyar dolar fiyatında ABD’den güvenlik yardımı alıyor. Ayrıyeten bunun dışında aldığı ve yıldan yıla ölçüsü değişen ekonomik yardımın pahası, Mısır’ın milletlerarası finans kuruluşlarından kredi alabilmesi için kıymetli. (Teysir Halit / Filistin El Kuds Gazetesi)

(DIŞ HABERLER SERVİSİ)