Dema ku qala rêziman û rastnivîsa kurmancî tê kirin, bi awayekî suriştî danerê alfabeya kurdî ya latînî Mîr Celadet Alî Bedirxan tê bîra her kesî. Xebatên Celadet Bedirxan ên der barê rêzimana kurmancî de beş bi beş di Kovara Hawarê de hatine weşandin. Her wiha Mîr Celadet Bedirxan alfabeya xwe ya ku em îro bi kar tînin jî di kovara Hawarê de weşandiye. Celadet Bedirxan tevî Roger Lescot dest bi pirtûkeke rêzimana kurmancî kiriye, mesken xebat piştî koça dawîn a Celadet Bedirxan ji hela Lescot ve hatiye temamkirin. Konut xebat jî bi zimanê fransî ye, piştre ji hela Enstîtuya Kurdî ya Parîsê ve li tirkî hatiye wergerandin, lê kurdiya vê xebatê hê jî derneketîye.
Dema ku Mîr Celadet Bedirxan li Şamê xebatên xwe dimeşandin, birayê wî Kamran Bedirxan jî li Bêrûtê di heman qadê de kar dikir. Em li nik kovarên Hawar û Ronahî yên ku ji hela Celadet Bedirxan ve dihat derxistin, kovara Roja Nû û Stêrê tabanının. Em di Hawarê de jî gelek nivîsên Kamran Bedirxandin tabanının. Wergera Qur’anê ya ku Hawarê de beş bi beş hatiye weşandin, yek ji van xebatan e.
Her wiha Kamran Bedirxan piştî wefata Celadet Bedirxan (1951) xebatên xwe yên der barê zimanê kurdî de li Fransayê domandin. Ji bilî xebatên xwe yên bi fransî wî bi zimanê kurdî jî pirtûkên rêzimana kurmancî amade kirine. Pirtûka wî ya bi navê “Rêzana Zmanê Kurdî” di sala 1971ê de li Parîsê hatiye weşandin. Konut xebat tahminen yek ji xebatên pêşîn e ku bi zimanê kurdiya kurmancî hatiye nivîsandin. Di vê xebatê de gelek têgihên rêzimanî yên bi kurdî hatine bikaranîn. Ez dixwazim di vê gotarê de balê bikêşim van têgihan. Hinek ji van têgihan heman têihên Mîr Celadet Bedirxan in, hinek jî cuda ne. Jixwe hejmara têgihên Mîr Celadet li gorî yên Kamran Bedirxan kêm e. Li gorî lîsteya ku me ji pirtûka bi navê “Bingehên Grêmera Kurdmancî” ya ku di nav weşanên Nûdemê derketiye, Celadet Bedirxan 69 têgihên rêzimanî bi kar anîne, li aliyê din Kamran Bedirxan di xebata xwe de 214 têgih bi kar anîne. Ji bo ku xwînerên Gazete Duvar karibin hevrû bikin, ez her du lîsteya jî li xwarê pêşkêş dikim.
Lîsteya Têgihên Mîr Celadet Bedirxan
Kurdî – Tirkî
Baneşan – Ünlem
Bêje – Sözcük
Bendik – Tire
Bihnok – Virgül
Binavkirî – Belirtili
Birên qisetê – Sözcük türleri
Bireser – Nesne
Daçek – Edat
Dengdar – Sessiz harf
Dengdayî – Sesletim
Dengdêr – Sesli harf
Dengdêrên kurt – Kısa ünlü
Dengdêrên dirêj – Uzun ünlü
Doma Dengdêran – Ünlü seslerin süresi
Dunik – Tırnak işareti
Gelejmar – Çoğul
Gerguhêz – Geçişli
Gihanek – Bağlaç
Girdek – Büyük harf
Gramêr – Gramer
guhêrbarî – Değişkenlik
Hêman – Öğe
Hevenav – Cins isim
Heyber – Varlık
Hoker – Zarf
Hûrek – Küçük harf
Jmarnav – Sayı isimleri
Kevanek – Parantez
Kirar – Özne
Kît – Hece
Komek – Cümle
Lêker – Fiil
Mê – Dişi
Mêjer – Tekil-çoğul
Navdêr – Ad
Nebinavkirî – Belgisiz
Negerguhêz – Geçişsiz
Nêr – Eril
Nêtar – Nötr
Niqte – Nokta
Niqtebang – Ünlem işareti
Niqtebihnok – Noktalı virgül
Niqtecot – İki nokta üstüste
Niqtepirs – Soru imi
Niqteşanî – Noktalama
Pêveber – Yüklem
Pronav – Zamir, adıl
Pronavên berbihevîn – İşteşlik Zamiri
Pronavên girêkî – Bağlaç zamiri
Pronavên îşarkî – İşaret zamiri
Pronavên kesîn – Şahıs zamiri
Pronavên kirar – Özne zamiri
Pronavên lihevxistî – Kaynaşmış zamir
Pronavên nebinavkirî – Belgisiz zamir
Pronavên pirsiyarkî – Soru zamiri
Pronavên xwemalîn – İyelik zamiri
Rawes û vêsih – Durak
Rengdêr – Sıfat
Rihber – Canlı
Serenav – Başlık
Serenav – Büyük harf
Tewang – İsim çekimi
Tîp – Harf
Tîpa dubare – Şedde
Vekît – İmla
Veqetandek – Tarif takısı
Xêzek – Konuşma çizgisi
Yekjmar – Tekil
Zayend – Cinsiyet
Lîsteya têgihên ku Kamran Bedirxan bi kar anîne
Kurdî – Tirkî
Awa – Durum
Awayê biwarî – Yalın hal
Awayê nebiwarî – Bükülmüş hal
Baneşan (m.) – Ünlem
Bariyar – Pejoratif, aşağılayıcı
Berhevanî – Superlatif
Berlêker – Fiil öneki, (verbal prefix)
Bihnok – Virgül
Bêje (m.), Pirs (m.) – Kelime
Bêjeya guhêrbar – Değişen kelime
Bêjeya neguhêrbar – Değişmez kelime
Belanî – Müsbet
Berhevda – Kıyaslama sıfatı
Berlêker – Fiil öncüsü (ön ek)
Birên qisetê – Sözcük cinsleri (Partie du discour)
Biserxwe – Bağımsız
Biwêja pronavkî – Adıl niteliğindeki ifade
Biwêjên daçekî – Edat niteliğindeki ifade
Biwêjên gihanekî – Bağlaç niteliğindeki ifade
Biwêjên hokerî – Zarf niteliğindeki ifade
Boriya berdest – Şimdiki vaktin hikâyesi
Boriya çîrokî – D’li geçmişin hikâyesi
Boriya dûdar – Miş’li geçmiş
Boriya têdayî – D’li geçmiş
Daçek – Edat
Dawînî (m.). dawîne – Takı, (son ek)
Dem – Zaman
Dema borî – Geçmiş zaman
Dema niho – Şimdiki zaman
Dema paşî (paş) – Gelecek zaman
Deng – Ses
Dengdar (m.) – Sessiz harf
Dengdêr – Sesli harf
Dengdêra dirêj – Uzun sesli harf
Dengdêra kurt – Kısa sesli harf
Devkî – Oral
Dijraber – Antonym, zıt anlamlı
Durawest – İki nokta
Elfabe – Alfabe
Embaz – Örnek, Example
Eyleta navan – İsim familesi
Gelejmar – Çoğul
Dîrok (m.) – Tarih
Drûv (n.) – Biçim
Drûvandin – Teşkil etmek
Drûvê pirsiyarkî – Soru biçimi
Erînî – Olumlu
Gihanek, (m.) – Bağlaç
Girdek (m.) – Büyük harf
Girêka duta – Duble conjunction (çift fiil çekimi)
Girêka yekta – Kolay çekim
Guhêrbar – Değişken
Guherker – Affix
Hevenav – Cins isim
Helbestvan – Şair
Hevdeng (n.) – Sesteş (homonym)
Hevedudani – Bileşik
Hevgirêdayî – Uygunluk
Hevok (m.) – Cümle/ phrase
Hevoksazî – Sentaks, sözdizim
Hînker – Alıştırma
Hodeng – Ünlem
Hoker (m.) – Zarf
Hûrdek, hûrek – Küçük harf
Hûredar – Küçülüm
Hûrîndarî (m.) – Tahlil
Jmarnav – Sayı isimleri
Kes – Şahıs
Kesandin – Fiil çekimi, conjugation
Kesên lêkerê – Fiil çekimi
Kesê diwemîn – İkinci şahıs
Kesê yekemîn/ pêşîn – Birinci şahıs
Kesê seyemîn – Üçüncü şahıs
Kevane – Parantez
Kifşdarî – Belirtme tümleci
Kirde – Özne, fail
Kîte – Hece
Komek (m.) – Phrase
Lêker (m.) – Fiil
Lêkera bêrêz – Kurala uymayan fiil
Lêkera arîkar – Yardımcı fiil
Lêkera biservehatî – Kurallı fiil
Lêkera gerakî – Etkin fiil
Lêkera nebiservehatî – Kuralsız fiil
Lêkera geranî – Geçişli fiil
Lêkera pêgerandî – Geçişsiz fiil
Lêkera hevedudanî – Bileşik fiil
Lêkera negerokî – Pasif fiil
Lêkera kesîn – Şahıslı fiil
Lêkera lebatî – Faal fiil
Lêkera negeranî – Geçişsiz fiil
Lêkera nekesîn/ nekesanî – Gayrişahsi fiil
Lêkera pronavkî – Dönüşlü fiil
Lêkera sergerandî – Geçişli fiil
Lêkera rêzdar – Kurala uyan fiil
Lêkera tebatî – Pasif fiil
Lêkera xwerû – Kolay fiil
Leparandin – Fiil çekimi
Mê (m.) – Dişi
Nav (n.) – İsim
Navder – İsim
Navê hevedudanî – Bileşik isim
Navên kombêj – Kollektif isim
Navên nenêrbaran – Soyut isim
Navên nêrbaran – Somut isim
Navên sade – Yalın isim
Navlêk – Terim
Neguhêrbar – Değişken olmayan
Nêtar – Nötr
Newşe (m.), Helbest – Şiir
Newşekar, – Şair
Neyinî – Olumsuz
Nivîskî – Yazılı
Nîşandek – Noktalama
Nîşandeka axaftinê – Konuşma çizgisi
Nîşandeka dunikan – Tırnak işareti
Nîşandeka hêdanê – Nida işareti
Nîşandeka pênekan – Uzun çizgi
Nîşank (m.) – İşaret
Pareka neyîniyê – Olumsuzluk öğesi
Paşdanî – Son ek
Perçehevok. – İlgeç, edat
Perçeyên axaftinê – Sözcük türleri
Pêşe m – nesir
Pêşekar – Nesir yazarı
Pevdak (m.) , pevdeng – Çift harf
Pevhatin – Uyum
Pêwar, n – Lokal, lokal
Piçûkker – Küçültme eki
Pêşdanî – Ön ek
Pirejmar (m.) – Çoğul
Pirenav (n.) – Kollektif isim
Pirkîte – Çok heceli
Pirs – Söz, sözcük
Pirsa sade – Yalın sözcük
Pirsînî – Soru
Pronav – Zamir
Pronavê girêkî – İlgi zamiri
Pronavê îşarkî – İşaret zamiri
Pronavê kesîn – Şahıs zamiri
Pronavê kirdewar – Özne olan zamir
Pronavên bîrdar – Özel zamir
Pronavên destdaniyê – İyelik zamirleri
Pronavên hevdudîtiyê – İşteşlik zamirleri
Pronavên kesîn – Şahıs zamirleri
Pronavên kurtkirî – Kısaltılmış zamirler
Pronavên hevedudanî – Bileşik zamirler
Pronavê lihevxistî – Bileşik yahut kısalmalı zamir
Pronavê nebinavkirî – Belgisiz zamir
Pronavê pêger /têrker – Tümleç zamir
Pronavê pêkhatî an girêkî – İlgi adılı/zamiri
Pronavên pêşker – İşaret zamir/ gösterme adılı
Pronavê pirsyarkî – Soru zamiri
Pronav û daçekên hevgirtî – Kaynaşmış Zamir ve edatlar
Ra (n.) – Kök
Rader (m.) – Mastar
Dawîneyên lêkeran – Fiil bitimi/ Mastar eki
Rakişandin – Türetme
Ranima – Kökenbilim
Rastnivîsî – İmla usulü
Rawe (m.) an derawa – Kip (fiil k.)
Rawest – Nokta
Rawestên peyhev – Üç nokta
Raweya bilanî – Dilek kipi
Raweya çêbiwar – İsim ve sıfat fiil
Raweya fermanî – Buyruk kipi
Raweya gerane, – İstek kipi
Raweya gerînî/ hekînî – Kural kipi
Raweya parnihayî – Şimdiki vakit ortacı
Raweya pêşkerî/ pêşker – Haber kipi
Raweya rader – Mastar
Rengdêr (m.) – Sıfat
Rengdêrên îşarkî – İşaret Sıfatları
Rengdêrên Xwedîtîyê – İyelik sıfatları
Rengdêrên Jmarda – Asal sayı sıfatları
Rengdêra jimarîn ya paydarî – Sıra sayılar
Rengdêra jimarîn ya rasteder – Asıl sayılar
Rengdêra jmarîn – Sayı sıfatı
Rengpêşda – Örnek
Rengdêrên rêzda – Sıra sayı sıfatları
Rengdêra nebinavkirî – Meçhul sıfat
Rengdêra pirsiyarkî/ pirskerî – Soru sıfatı
Rengdêrên wesfîn/ çawabûnê – Nitelik sıfat
Rêzahev/ hevmana – Anlamdaş
Rêzana zimên – Dilbilgisi
Rêzman (m.) – Dilbilgisi
Serdanî – Niteleyici
Serdayî – Vurgu
Serenav (n.) – Özel isim
Spehênivîsî – Hoş yazı
Serve – Obje, tümleç
Serveya nerasteder – Dolaylı tümleç
Serveya rasteder – Düz tümleç
Şewane (m.) – Nazım
Şewane kirin – Nazım haline getirme
Tewandin – İsim çekmek
Tewang (m.) – İsim çekimi
Têrker – Tümleç
Têrkera gerandî an geranî – Düz tümleç
Têrkera negerandî an negeranî – Dolaylı tümleç
Tîp (m.) – Harf
Tof (m.). – Küme, küme
Veqetandek (m.) – Tarif harfi
Veqetandek (m.) – İyelik takısı
Veqetandeka parkî – Tanımlık takısı
Vîje (m.) – Edebiyat
Xuyadar (m.) – Yükleç
Yekejmar (n.) – Tekil
Yekîte – Tek hece
Zayend (m.) – Cins
Zayenda mê – Dişil
Zayenda nêr – Eril
Zman axaftinê – Konuşma dili
Zmanê nivîsandinê – Yazı dili
Yazının Türkçesini buradan okuyabilirsiniz.
