Dünya iktisadında Türkiye’yi çok yakından ilgilendiren değerli iki gelişme var. Birincisi Avrupa’nın motoru Almanya iktisadının teklemesi… Almanya, Türkiye’nin büyük ticaret ortağı, en çok ihracatı bu ülkeye yapıyoruz ve önemli sıkıntıları var. İktisadın sakinliğe girmesinden öte, uzmanlar Alman modelinin sonuna gelindiğine hem fikir…
Sanayi üretimine ve ihracata dayalı Alman iktisadı on yıllardır bu halde güçlü biçimde büyüyordu. Fakat bu döngü büsbütün ucuz Rus gazına ve Çin’e yapılan ihracata bağımlıydı. Ucuz Rus gazıyla üretim Almanya’nın epeyce rekabetçi ihracat sanayilerine güç veriyordu. Ukrayna’daki savaşla birlikte bu balon patladı.
Ciddi bir güç krizi yaşanıyor. Rus gazını ABD’den ithal kıymetli LNG ile telafi etmeye çalışıyorlar. Nükleer santralleri kapattılar, pandemi devrinde kömüre dayalı termik santrallerin hissesi artsa da kömürü de terk edecekler. 2030’a kadar bu santralleri de kapatmayı planlıyorlar. Yenilenebilir güç de elektrik fiyatlarının artmasına pürüz olamıyor.
ALMAN İKTİSADININ YAPISAL SORUNLARI
Ayrıca, büyük endüstrinin Asya’ya göçü, giderek bozulan demografik görünüm, yetişmiş işgücü eksikliği, gerileyen altyapı, dijitalleşmede çağı yakalayamamak ve besbelli inovasyon eksikliği üzere kıymetli yapısal problemler da var.
Almanya’da iktisat üçüncü çeyrekte yıllık bazda yüzde 0,3 küçüldü, 2023’ün üçüncü çeyreğinden beri eksi büyüme yaşanıyor. 2024’te sıfır büyüme bekleniyor. 2023’te de yüzde 0,3 daraldı ve küçülen tek G7 iktisadıydı. Yani iki yıldır durgunluktaydı.
Ekonominin bu kış sakin kalması ve sonrasında çok yavaş süratte bir toparlanma bekleniyor. Milletlerarası Para Fonu (IMF) bu yıl yalnızca yüzde 0.3 büyüme bekliyor.
İhracat üç yılın en düşüğüne gerilerken, sanayi üretimi, tüketicinin iktisada itimadı, perakende satışlar düşüşte… Hükümet çöktü ve 23 Şubat’ta hayati bir seçim var.
FRANSA’DA SİYASİ KRİZ, BELİRSİZLİK VE SIFIR BÜYÜME
Sadece Almanya değil, Euro bölgesinin ikinci büyüğü Fransa da parlak durumda değil. Hem siyasi kriz ve belirsizlik yaşanıyor hem de ekonomik performansı düşüşte… Kredi notu düştü. 2024 son çeyrekte sıfır büyüme bekleniyor. Covid salgınının başlangıcından bu yana beş yıl içinde iktisadı yıllık ortalama yüzde 1’in altında büyüdü.
Ayrıca, Fransa bir borç döngüsünde… Borcun GSYİH’ya oranı yüzde 111’e ulaştı. 2025’te bu oranın yüzde 115’e çıkması bekleniyor. Bütçe açığı da GSYİH’nın yüzde 5’ine çıktı. Bu nedenle yeni açıklanan bütçe planında açığı düşürmek için 60 milyar Euro’luk harcama kesintileri ve vergi artışları hedefleniyor.
TÜRKİYE DE ETKİLENİYOR: İKİ DEVE İHRACATIMIZ AZALDI
Sözün özü; Avrupa’nın iki devi hapşırırsa, Avrupa yatağa düşer ve bu hastalık Türkiye’ye de bulaşır. Zira her ikisi de en çok ihracat yaptığımız ülkeler. Geçen yıl Ocak-Kasım periyodunda Almanya en çok ihracat (toplamdaki hissesi yüzde 7.9) yaptığımız ülkeydi. Lakin, bu devirde Almanya’ya ihracatımız yüzde 3.2 azaldı.
Fransa ise, en çok ihracat yaptığımız altıncı ülke ve toplamdaki hissesi yüzde 3.8 oldu. Geçen yılın birinci 11 ayında Fransa’ya ihracatımız da yüzde 3 geriledi.
TRUMP İLE DEĞERLİ BİR SORUN GELİYOR: GÜMRÜK VERGİLERİ
ABD Başkanı Donald Trump bugün yemin etti ve vazifeye başladı. Artık dünyanın ve Avrupa’nın değerli bir sorunu var; gümrük vergileri… Trump, “önce Amerika” sloganı ve ABD’nin büyük ticaret açığı verdiği başta Çin olmak üzere Avrupa Birliği, Kanada, Meksika üzere ekonomilere yüksek oranlı gümrük vergileri vaadiyle seçildi. Geri adım atacağa benzemiyor. Bütün ülkelere yüzde 10, Çin’e yüzde 60’a kadar, Kanada ve Meksika’dan tüm ithalata yüzde 25 ve otomotiv, yarıiletkenler üzere belirli dallara epey yüksek oranlı gümrük vergileri planlıyor.
Eğer Çin’e yüzde 60 düzeyinde gümrük vergisi uygulanırsa, bu zati yalpalayan Çin iktisadı için büyük darbe olur. ABD’nin en büyük ticaret ortaklarından ve bu ülkeye en çok ihracat yapan dördüncü ülke olan Almanya da gümrük tarifelerinden olumsuz etkilenecek. Almanya, ABD’ye en çok araba, makine ve kimyasallar ihraç ediyor. Mümkün gümrük vergileri sakinliğin derinleşmesi ve işsizlik demek.
DUAYEN GAZETECİNİN 28 YILIN SONUNDA ÇIKARDIĞI 7 KIYMETLİ DERS…
Neyse, dünya iktisadının şimdiki problemlerine tekrar döneriz, daha geniş bir perspektiften ve tanım aralığından bakalım…
Larry Elliott, İngiltere’nin sol eğilimli saygın gazetesi The Guardian’ın 28 yıl boyunca iktisat editörlüğünü yaptı. Tam 28 yıl… “Margaret Thatcher Başbakan, Nigel Lawson Maliye bakanıydı. Neil Kinnock Emekçi Partisi’nin başkanıydı. Demir Perde Avrupa’yı ayırıyordu” diyor.
Kasım ayında editörlüğü bıraktı, müellifliği sürdürüyor. “Thatcher’dan Trump’a ve Brexit: Guardian iktisat editörü olarak 28 yılın sonunda öğrendiğim yedi ders” başlıklı bir yazı yazdı.
Serbest piyasanın hakimiyetindeki, özelleştirme, piyasacı yasal düzenlemeler, devletin rolünü azaltan vergi indirimleri, sendikaların gücünün zayıfladığı ve sermaye denetimlerinin azaldığı bir periyodu hatırlatıyor. O devirden günümüze kadar yaşadıklarından öğrendiği yedi önemli dersi de şöyle sıralıyor:
‘SERBEST PİYASA DENEYİ BAŞARISIZ OLDU’
Ders 1: Özgür piyasa deneyi başarısız oldu. Refah artmadı ve bunun yerine olanlar ile olmayanlar ortasındaki uçurum büyüdü. Fabrikalar kapandığında personeller daha âlâ fiyatla yeni iş bulamadılar, ya bir kenara atıldılar ya da düşük fiyatlı toplumsal güvenliği olmayan işlere girdiler. Sermaye denetimleri kaldırılınca finansal spekülasyon her yeri sardı, fakat Batılı ekonomilerde büyüme, toplumsal demokrasinin savaş sonrası canlı devrinin altında kaldı. 2008’deki krizde dünya bankacılık sistemi çöküşün eşiğine geldi.
Ders 2: Fikirler değerlidir. Bankaların batışı iktisada yeni bir ilerici yaklaşım getirme fırsatı doğurdu. Lakin bu yapılmadı. Bunun yerine, sol çeşitli kesimlere -Keynesyenler, yeşiller, Marksistler- bölündüğünden ötürü, ne yapılması gerektiğine dair hepsinin farklı görüşleri vardı. Bunun nedeni, kısmen varlıklı ve güçlülerin paralarını ve nüfuzlarını gerçek bir değişim umudunu engellemek için kullanmalarıydı. Öbür nedeni kısmen sol partilerin çekingenliğiydi.
Sonuç şu; neoliberalizmin 2008’deki krizi, toplumsal demokrasinin 1970’lerdeki çöküşü kadar derin olmasına karşın, 1980’lerdeki Thatcher-Reagan ihtilali hiçbir şeye muadil değildi. Onbeş yıldır bir tıp zombi kapitalizmi sendeleyerek varlığını sürdürüyor ve ekonomiler merkez bankalarının cömertçe sağladığı paralarla canlı tutuldu. Ultra düşük faiz oranları yatırımları artırmada başarısız oldu. Gerçek fiyatlar artmadı. Ekonomik başarısızlıktan olumsuz etkilenenler, düşük fiyat, iş güvencesizliği, köhne kamu hizmetleri, cürüm korkusu kitlesel göçün sonuçları üzere problemlere cevap için sol partilere baktılar. Bunun yerine aldıkları şey; daha uygun yemek yemenin, daha az sigara ve içki içmenin ve bu kadar bağnaz olmayı bırakmanın gerekliliğiyle ilgili derslerdi.
‘KÜRESELLEŞME BİLAKİS DÖNDÜ, POPÜLİZM GELİŞMEYİ SÜRDÜRECEK’
Ders 3: Sol inandırıcı ve gerçekleştirilebilir bir ekonomik plan ortaya koyana kadar popülizm gelişmeye devam edecek. Trump kazandı, zira Amerika’nın liberal seçkininin istemeleri gerektiğini düşündüğü şeyi vermekten çok seçmenlere istediklerini vereceğine dair kelam verdi.
Ders 4: Dünyanın ekonomik yük merkezi Çin ve Hindistan’ın dikkate alınması gereken güçler olarak ortaya çıkışıyla simgelenen Batı’dan Doğu’ya ve Kuzey’den Güney’e kaydı. Elbette Çin’in birtakım derin yapısal problemleri var, fakat 1970’lerin sonlarından bu yana 800 milyon insanı yoksulluktan kurtardı, yüksek teknolojili imalatta uzmanlaştı. ABD hegemonyasına Sovyetler Birliği’nin şimdiye kadar yaptığından daha büyük bir tehdit oluşturuyor.
Ders 5: Globalleşme aksine döndü. Çin ve ABD ortasındaki yeni soğuk savaş, Covid salgınının global arz zincirlerinin kırılganlığını ortaya çıkarması ve seçmenlerin önderlerin iktisat üzerindeki denetimlerini tekrar sağlamaları istikametindeki talepleri ulus devletin tekrar canlanmasına yol açıyor. Hür ticaret out, korumacılık in… Hükümetler göçü önlemek için baskılara cevap veriyor. Aktivist endüstriyel stratejiler yine moda oldu.
Ders 6: Brexit’in başarısız olduğunu söyleyenlerin Manş Denizi’nin ötesine bakmaları gerekiyor. Zira gerçek başarısızlık orada yatmaktadır. Trump’ın zaferi ABD için neyse Brexit de Britanya için oydu; seçkinlere karşı bir isyan ve değişim talebi. Sol için farklı bir şeyler yapma şansı sunuldu. İşçi Partisi bu fırsatın farkına varabilirdi.
Ders 7: Son 36 yıldan çıkardığım son ders şu: Statükoyu sorgulamak her vakit yeterlidir. Bir şeyin genel kabul görmüş olması onun gerçek olduğu manasına gelmez.
