Erkan Tahhuşoğlu: Uzun zamandır bir sınıf hikâyesi anlatmak istiyordum
“Eşik” (2016) ve “Koridor” (2021) sinemalarıyla tanınan direktör Erkan Tahhuşoğlu’nun şenliklerden ödüllerle dönen son sineması “Döngü”, Ocak ve Şubat’ta özel gösterimlerle izleyiciyle buluşuyor. ‘Başka Çarşamba’ kapsamında 28 Ocak’ta İstanbul’da Atlas 1948 Sineması’nda, 5 Şubat’ta Eskişehir’de Cinetime Özdilek Sineması’nda ve 6 Şubat’ta Ankara’da Büyülü Fener Kızılay Sineması’nda film takımının de iştirakiyle gösterilecek olan sinema, 7 Şubat’tan itibaren de TOD ekranlarında izleyicisiyle buluşacak.
Erkan Tahhuşoğlu’nun senaryosunu da yazdığı “Döngü”, Sevim isimli bir gündelikçi bayanın yıllardır çalıştığı meskende yaşanan bir iş kazası sonucu içine düştüğü tansiyon dolu olayları mevzu alıyor. Sevim rolündeki performansıyla Ankara ve İzmir’de En Yeterli Bayan Oyuncu mükafatlarını kazanan Serpil Gül’ün başrolde yer aldığı sinemada Emel Göksu, Tuğçe Yolcu, Süleyman Karaahmet, Ftesa Hazrolli, Shpresa Hashimi, Reyyan Sevim ve Gökay Müftüoğlu rol alıyor.
Yönetmen Erkan Tahhuşoğlu ile “Döngü”yü konuştuk.
Erkan Tahhuşoğlu “Döngü” sinemasında bir iş kazası üzerinden toplumsal adalet ve bireylerin görünmez gayretlerine dair bir tenkit görüyoruz. Sinemanın kıssası nasıl ortaya çıktı?
Uzun vakittir bir sınıf kıssası anlatmak istiyordum. “Döngü”yü birinci düşünmeye başladığımda, yani her şeyin en başında burjuva sınıftan Ayten ve gündelikçi Sevim karakterleri vardı. Sevim çok uzun yıllardır bu konuta gündeliğe geliyor, neredeyse Ayten’le birlikte yaşlanmışlar ve Sevim’in meskende doğal bir hakimiyet alanı var. Sonra Ayten’in bakıcısı Lena karakteri geldi aklıma. Sevim’in kendisi de emekçi sınıfına mensup olmasına karşın, ayrıcalıklı olduğu yanılsamasını daha da besleyecek olan o karakter. Sevim’in, işe alınmasına aracılık ettiği, üstünde aşikâr bir tesir gücü olan kişi. Üçlü sac ayağı bu halde kurulduktan sonra senaryonun da güzergahı büyük ölçüde çizilmişti. Her bir karakterin, kendi sınıfının, kendi durumunun ve zihin dünyasının perspektifini yansıtacağı ve bu perspektiflerin kaçınılmaz bir halde eninde sonunda çatışacağı bir sınıf öyküsü.
‘EV İÇİ EMEK GÖRMEZDEN GELİNEN BİR KONU’
Başroldeki Sevim karakteri, hem güçlü bir birey hem de sistemin içinde sıkışmış bir figür. Onun kıssası üzerinden konut içi emek ve sınıf çatışmalarına dair neler söylemek istediniz?
Ev içi emek çokça görmezden gelinen, neredeyse hepimizin hayatında yer almasına karşın, bedeli, nereye tekabül ettiği ve bilhassa de güvencesizliği üzerine çok da baş yorulmayan bir bahis. Bunun yanı sıra, birden fazla orta, üst orta ve üst sınıf ailelerin meskenine bir gündelikçi geliyor lakin, sınıfsallığa dair yüksek bilince sahip şahıslar dahi bu emeğin karşılığını yahut bu işçi insanları nasıl konumlandıracağını bilemiyor. Vakitle bu bilememe hali bu emeğin teminatsız bir halde devam etmesinin şahsen münasebetine dönüşüyor. Bu emeği ve bu işçi insanları nasıl konumlandıracağız? Tahminen de hepimizin başı bu mevzuda biraz karışık. Halbuki bu baş karışıklığına gerek yok. Ortada net bir sınıfsallık var. Bu beşerler personel sınıfına mensup. Yalnızca yaygın tarifli bir mesai, maaş, sigorta sistemine bağlı değiller. Lakin aslında sorun tam da burada. Bu bilememe, bazen de bilmemezlikten gelme halinden beslenen bir sorun. İşte aslında Sevim’in öyküsü üzerinden bu sorunun kaynakları ve görünüş biçimleri üzerine bir düşünme ve tartışma alanı açmak istedim.
Emel Göksu, Serpil Gül (Döngü-2025) Ülkede göçmen ve yerli personeller sıklıkla birbirine rakip olarak konumlandırılıyor. Lakin “Döngü”de Sevim ve Lena ortasındaki dayanışmaya da şahit oluyoruz. “Döngü”, bu hususta izleyicilere ne söylüyor?
Beni sınıfsallığa dair tahminen de en fazla yaralayan şey yalnızca burjuva sınıfının emekçi sınıfına yönelik haksız, ayrımcı hali değil, tahminen de daha çok tıpkı sınıfa mensup insanların birbirlerine yansıttıkları o ayrımcı hal. Hele bir de göçmen emekçi olunca sorun daha da boyutlanıyor, ki Sevim de sıkıştığında, zihinsel bulanıklığının da tesiriyle bu ayrımcı kartları çıkartıyor. Halbuki her vakit o denli olmak zorunda değil, dahası mensup oldukları sınıfsallığın tabiatı aslında onları dayanışmaya esasen zorluyor. Hangi millete mensup olursa olsun birebir sınıfa mensuplar zira. Eninde sonunda bu tıpkı sınıfa mensup iki bayan aslında tıpkı kaynaktan beslenen bir dezavantajla karşı karşıya. “Döngü” yalnızca sınıf çatışması üzerine bir sinema olmak istemiyor, birebir vakitte, farklı milletten de olsalar, birebir sınıfa mensup bireyler – bayanlar ortasındaki dayanışma dinamiklerinin tabiatına ve pratiklerine dair de bir şeyler söylemeye çalışıyor.
‘ÜNİVERSİTE YILLARIMA KADAR ÇEŞİTLİ İŞLERDE ÇALIŞTIM’
Filmdeki patron-işçi münasebeti, hem şahsî hem de toplumsal bir gerçeklik duygusu taşıyor. Bu münasebet dinamiğini bu kadar gerçekçi bir halde yansıtmak için hangi müşahedelerden yahut tecrübelerden yararlandınız?
Çok teşekkür ederim, bu çok önemsediğim bir noktaydı, umarım söylediğiniz halde yansıtabilmişimdir. Çocuk yaşta çalışmaya başladım. Üniversite yıllarıma kadar türlü çeşitli işlerde çalıştım. Üniversite eğitiminden sonra yüksek lisans için gittiğim Almanya’da da çeşitli işlerde çalıştım. Döndükten sonra çok uzun yıllar reklam bölümünde devam ettim. Bir devir kendi ajansımı açtım ve patron oldum. Birkaç yıl sonra battım ve ajansı kapatıp yine bir emekçi olarak çalışma hayatına geri döndüm. Bir periyot eski mesai arkadaşım olan iki arkadaşımın ortak olarak kurduğu ajansta atölye şefi olarak çalıştım. Bir manada Sevim’in, Ayten’in konutundaki konumu yani. Bu uzun çalışma yılları boyunca gerek yaşadıklarım, deneyimlediklerim gerekse gözlemlediklerim beni uzun yıllara yayılan bir düşünme sürecine soktu. Sınıfsallığın ne olduğuna ve bu sınıfsallığa dair yaygın kabullere dair bir fikir süreci. “Döngü” ile de, bu kabullerle beslenen neredeyse içinden çıkılamaz üzere görünen döngüsel sistemi ve bu döngünün nerede kırılabileceğini anlamaya ve seyirciyi bir tartışma alanına davet etmeye çalıştım.
Filmdeki karakterler hayli gerçekçi ve etkileyici performanslara sahip. Oyuncu takımını oluştururken nasıl bir seçim süreci yürüttünüz? Bu roller için bilhassa aradığınız kriterler nelerdi?
Ayten rolünü yazarken baştan beri Emel Göksu’yu düşünüyordum. Onunla bir evvelki sinemam “Koridor”da (2021) da çalışmış ve aşikâr bir lisan birliğine aslında varmıştık. Fakat onun dışındaki bütün oyuncularımla yolda tanıştım diyebilirim. Şayet bir oyuncuyla belirli bir rolü konuşmaya başlamışsanız tipoloji olarak onu aslında gerçekçi ve bütünlüklü bir casting yapısının içinde görüyorsunuz demektir. Başta doğal muhakkak bir okuma pratiği yapıyorsunuz oyuncuyla fakat benim formülüme tam olarak audition diyebilir miyiz, emin değilim. Zira ben daha çok, oyuncunun gücüne, bu rolü alma tutkusuna bakıyorum. Yoksa ben Türkiye’de profesyonel oyuncuların yeteneklerine çok güveniyorum. Bugün, gerçek bir oyuncu idaresiyle rastgele bir oyuncunun altından kalkamayacağı bir rol olduğunu düşünmüyorum. Lakin işte bir sinema yapmak (ekibin öbür üyeleriyle de kesinlikle öyle) bu bağlamda direktör ve oyuncunun çıktığı çok uzun, yorucu ve yıpratıcı bir seyahat. Bu seyahate birlikte çıkmaya ne kadar hevesliyiz? Bu seyahatte dayanışmaya, birlikte uğraş etmeye ve hatta birbirimizi sevmeye, dost olmaya ne kadar gönlümüz var? Bu cins kavramlardan bahsediyorum zira ben direktör oyuncu ilgisinde mutlak profesyonelliğe inanmıyorum. “Biz bir iş yapıyoruz ve birbirimizi sevmek zorunda değiliz” cümlesinden her vakit rahatsız olmuşumdur. Tersine, biz aslında yolda bir kardeşlik hukukunu da birlikte inşa ediyoruz diye düşünürüm her vakit. Çok şanslıydım ki başta Serpil olmak üzere kendini sinemamıza inanılmaz bir formda adayan oyuncu arkadaşlarımla çalışma talihi buldum.
‘AMACIM SİSTEMİ ANLAMAK VE ELİMDEN GELDİĞİNCE GERÇEKÇİ HALDE ANLATMAYA ÇALIŞMAKTI’
Gündelikçilerin hayatlarını ve görünmeyen emeğini odağa alarak bu sineması çekerken sizi en çok zorlayan etik yahut duygusal bir karar oldu mu?
Hem de çok fazla oldu. Fakat işte senaryoyu da bu etik ve duygusal noktaları kendimle uzun yıllara yayılan bir süreçte tartışa tartışa yazdım, dramatik çatıyı o formda kurdum -ki yazma sürecim toplamda 3 yıla yayıldı-. Diyebilirim ki benim için bu senaryoyu yazmak aslında bu noktaları düşünmek ve kendi kendimle tartışmakla eşdeğerdi birebir vakitte. Bütün bu süreçte dikkat ettiğim şeyler şuydu; “Döngü” bir kahraman anlatısı değil; ve başta Sevim karakteri olmak üzere bütün karakterleri idealize, romantize etmeden, lakin asla da yargılamadan yazmaya çalıştım. Karakterlerin olayların tesiriyle ne hissedebileceklerine dair hassasiyet geliştirmeye çalıştım. Bunun yanı sıra “Döngü”yle amaçladığım şeyin sistemi anlamak ve elimden geldiğince dürüst ve gerçekçi bir biçimde anlatmaya çalışmak olduğunu bir an bile unutmamaya çalıştım.
Serpil Gül, Tuğçe Yolcu ‘DÖNGÜ’DE YERLER SINIFSALLIĞIN TEMSİLLERİ’
Gerilim ögesini oluştururken kullandığınız görsel ve işitsel ögeler nelerdi? Bilhassa yer tasarımı ve ışıklandırmanın kıssaya nasıl hizmet ettiğini düşünüyorsunuz?
“Döngü” elbette bir sınıf kıssası anlatıyor ve bu manada bir toplumsal drama. Fakat ben baştan beri, az evvel de söylediğim üzere, bu süreçlerin karakterlerin ve bilhassa Sevim karakterinin psikolojisi üzerindeki tesirlerini çok önemsedim. Bu manada “Döngü” benim için birebir vakitte bir psiko-drama. O yüzden yalın gerçekliği ne kadar çok önemsesem de baştan beri sinemamızı belgesel-gerçekçi bir şekilde kurmayı hiç düşünmedim. Ruhsal yapıyı önemseyen, kimi vakit kaygı sineması cinsinin görsel dünyasından ilham alan daha atmosferik bir lisanı baştan beri tasarlamıştım. İlker’le kurduğumuz kamera lisanını ve kadraj anlayışını daima bununla uyumlu tasarladık. “Döngü”de yerler benim için sınıfsallığın temsilleri elbette, Aytenlerin eski ve köhnemiş burjuva konutu, Sevimlerin fakir konutu, Lena’ların duvarları boş, tam yerleşilememiş kiralık konutları vs. “Mekân”, tıpkı vakitte karakterler hakkında bazen kıssadan daha fazla bilgi veren ögeler benim için.
Bu yerleri ışıklandırırken doğal ışıklandırmadan çok dramatik ışıklandırmaya daha yatkın davrandık. Yer tasarımı ve ışıklandırmayla kurmaya çalıştığımız atmosferik dünyayı ses dizaynıyla da desteklemeye çalıştık. Bunun için ses tasarımcımız Serdar Öngören ile “Döngü”nün ses dünyası nasıl olabilir diye uzun fikir ve tartışma süreçlerinden sonra yeniden uzun ve titiz bir çalışma süreci yaşadık. Müzisyenimiz İdil Ataç müziği de bu ses dünyasıyla uyumlu bir halde besteledi. Melodik değil, tematik, sinemamızın atmosferik dünyasını besleyen bir müzik.
Kendi yazdığınız bir kıssayı yönetirken, müelliflik ile direktörlük ortasında nasıl bir istikrar kuruyorsunuz?
Benim için müelliflik ve direktörlük süreci her vakit iç içe geçmiş bir halde ilerler elbette fakat bu istikrar de her vakit direktörlük lehinedir. Yazarken daima direktör için not alıyor gibiyimdir. Münasebetiyle senaryoyu yazarken yalnızca öykü odaklı ilerlemem. Bir sahne, bir mizansen nasıl kurulabilir, diyaloglar oyuncunun ağzına oturur mu, sahnenin çalışmama riski var mıdır? Bu türlü böyle senaryolarımda kamera açısına, kameranın olaya ve karaktere aralığına, sabitte miyiz yoksa hareketli bir kamera mı kullanıyoruz, bunlara dair çokça not bulunur. Üstelik bunları çekim senaryosu etabında değil daha ta baştan kurmaya çalışırım. Sanıyorum bizim üzere kendi senaryolarını yazan direktörlerin en doğal çalışma yolu bu.
‘FİLMLERİN SİNEMADA İZLENME SAYILARI DÜŞTÜ’
Film şenlik seyahatinin akabinde dijital platformlarda da izleyiciyle buluşacak. Bu, sinemanın geleceğine dair sizin perspektifinizi nasıl etkiliyor? Dijital mecralar sizce sanat sinemalarına nasıl bir katkı sunuyor ya da tehdit oluşturuyor?
Filmimizin gösterimleri Diğer Sinema’yla, 28 Ocak’ta Atlas Sineması 1948’de takım iştirakli özel gösterimle başlıyor. Daha sonra tekrar Öteki Sinema’yla değişik kentlerde Öteki Çarşamba gösterimleri ve takım iştirakli özel gösterimler ile devam edecek. Seyircilerimiz lütfen takipte olsunlar ve sinemamızı sinemalarda yalnız bırakmasınlar.
“Döngü” birebir vakitte 7 Şubat’tan itibaren TOD’da olacak. Gerek ekonomik sebeplerle, gerekse bilhassa pandemiden sonra seyircinin izleme alışkanlıklarının değişmesiyle sinemaların sinemada izlenme sayıları besbelli bir halde düştü. Bu durum bizim üzere bağımsız sinemacıların sinemalarının sinemada izlenme sayılarına da yansıdı elbette. Dijital platformlar buna ne oranda tesir etmiştir bilmiyorum açıkçası. Bunu ölçebilecek bir bilgi yok elimde. Bizler sinemalarımızın seyirciye ulaşmasını çok önemsiyoruz fakat az evvel bahsettiğim sebeplerle ne yazık ki çok yaygın dağıtımlara da çıkamıyoruz. Bu noktada seyirciye ulaşabileceğimiz her türlü kanalı elbette çok önemsiyoruz. Buna başta şenlikler de dahil, dağıtım kanalları, sinema salonları da, dijital mecralar da, ilerleyen süreçlerde bizi özel gösterime çağıracak kurumlar da. Zira elbette sinemalar en başta seyirci için, seyirciye ulaşmak için çekiliyor.
