Vedat Milor: ‘İnsan her zaman hayatı güzelleştirebilir’

Vedat Milor Türkiye’de tanınan manada bir gastronomi uzmanı olarak bilinse de aslında bundan çok daha fazlasıdır. Yurt dışında evvel iktisat okur, tarihe ve siyasete olan merakı sebebiyle yüksek lisansını sosyoloji üzerine yapar. Jürgen Habermas, Michel Foucault üzere isimlerden ders alır. Eğitimini tamamladıktan sonra bir mühlet Dünya Bankası’nda çalışır. Devamında ABD’de Brown, Princeton, Stanford, Georgia Üniversitelerinde, Türkiye’de ise Koç Üniversitesi’nde dersler verir. Dünyayı yalnızca kitaplardan okuyarak değil, yaptığı seyahatlerle de öğrenmeye ve anlamaya çalışan biridir o.

Geçtiğimiz günlerde Kronik Kitap etiketiyle raflardaki yerini alan “Yeni Dünya Yeni Kurallar” isimli kitabında da Milor, bu kadar yıllık birikiminden hareketle, hayata ve günümüz dünyasına dair fikirlerini bizlerle paylaşır. Bunu yaparken de üstten bir hal içinde değildir. Bir teklifte bulunmaktan fazla, bir tartışma açmaya çalışır. Çünkü kendisi de bunu kitapta, “Defalarca söylediğim üzere; diğerlerine yok göstermek üzere bir maksadım hiç olmadı. Şahsî gelişimci yahut siyasetçi değilim. Ömrü etrafımı anlamaya çalışan bir toplumsal bilimci, emeklilik ve olgunluk yaşlarında ailemle güzel vakit harcamak isteyen biriyim,” şeklinde söz eder.

“Yeni Dünya Yeni Kurallar”, ırmak söyleşi cinsinde bir kitap. Söyleşiyi gerçekleştiren gazeteci ise Yenal Bilgici. Bilgici bu bahiste tecrübeli ve yetenekli bir isim. Gazeteciliği bir yana, yeniden Kronik Kitap’tan çıkan İlber Ortaylı ve Ercan Kesal’la yaptığı iki nehir söyleşi kitabı daha mevcut. Onları da yeri gelmişken tavsiye ettiğimi söyleyeyim.

Yeni Dünya Yeni Kurallar, Vedat Milor, Söyleşi: Yenal Bilgici, 272 s., Kronik Kitap, 2024

Bilgici bu kitabı bir çeşit “Vedat Milor masası” olarak gördüğünü söylüyor. Bunun bir nedeni kitabın akışkan yapısında gizli. Söyleşi sahiden de bir yemek masası samimiyetiyle gerçekleşmiş. Başka nedeni de, Vedat Milor bu masada bize birbirinden lezzetli şeylerden bahsediyor. Lakin bu lezzet, onun yalnızca “iyi şeylerden” bahsettiği manasına gelmiyor kuşkusuz.

‘YENİ DÜNYA YENİ KURALLAR’ BİR KİŞİSEL GELİŞİM KİTABI DEĞİL

“Yeni Dünya Yeni Kurallar” bir kişisel gelişim kitabı değil. Vedat Milor bize bu kitapta nasıl varlıklı olacağımızı veya mutluluğun sırlarını falan vermiyor. Bu türlü bir niyeti de yok. Tersine, neden mutsuz olduğumuza dair fikirlerini paylaşıyor. Şahsî ve ulusal kimliklerimiz üzerine düşünüyor, sonra bunların yarattığı ferdî ve toplumsal baskılara geçiyor ve devamında değişen dünya tertibini sosyolojik, kültürel, ekonomik ve politik olarak yorumluyor.

Peki ne menem bir şeydir bu değişen dünya?

Milor’a nazaran dünyadaki değişimin olumlu olumsuz pek çok yanı var: Örneğin bayanların artık dünya ekonomisindeki yerleri eskiye oranla daha da arttı, tamam fakat para, bizim evvelden bildiğimiz para mı, yeniden eskisi üzere mi kazanılıp harcanıyor ve bildiğimiz manada bir statüye mi sebep oluyor veya insanın hayatını evvelce garanti altına alan doktorluk, mühendislik üzere meslekler toplumsal ve ekonomik seviyede pozisyonlarını koruyorlar mı; işte bunlar birer tartışma konusu.

Beri yandan, insanların -onca kültürel farka rağmen- farklı coğrafyalarda misal zihniyete sahip olduklarını da söylüyor Milor. Örneğin Türkiye’de yalnızca kendisine bilgili olan kıymetleri kabul eden, otoriteye tapan biriyle, ABD’de 6 Ocak Ayaklanması’na katılan biri emsal paha yargılarına sahip. Türkiye’den birinci fırsatta Avrupa’ya göç etmek isteyen bir gençle, Pakistan’tan, Afganistan’dan çıkmaya çalışan bir öbür genç de emsal bir “yeni ve konforlu hayat” ülküsüyle hareket ediyor.

KORKU, KIRILGANLIK VE MANİPÜLASYON

İnsanları hayatta yöneten -yönlendiren mi demeli- temel birtakım başlıklar var Milor’a nazaran. Bunların başında da endişe geliyor. Beşerler ölmekten, aç kalmaktan, sevgisizlikten, yalnızlıktan vb. pek çok şeyden korkuyorlar ve buna endeksli yaşıyor, buna endeksli münasebetler kuruyorlar. Hasebiyle beşerler bu tip dehşetleri yüzünden daha kırılgan, daha ürkek, manipülasyona daha açık hale geliyorlar.

İnsanları özgürleştirmesi, demokratikleştirmesi, ekonomik ve toplumsal haklar konusunda daha da rahatlatması gereken devletler de otoriterleştikçe insanların dehşetlerini kullanarak onları bir tıp köle haline getiriyorlar. Bunu yalnızca sıkıntı yollu olarak yapmıyorlar. Bazen dolaylı ekonomik baskılarla, bazen kültürel baskılarla bazen de tıpkı bizim ülkemizde olduğu üzere ümmet zihniyetiyle yapıyorlar. O denli ya; sonuçta ümmet denilen zihniyet, tabiyet üzerine konseyidir ve tebaanın yöneticilerini sorgulaması, onlara itaatsizlik etmesi caiz değildir.

Hal bu türlü olunca Milor da yapılması gerekenin kaygılardan kurtulmak olduğunu söylüyor. İnsanın endişelerini yendiği surece hayatının iplerini eline geçirebildiğini söz ediyor.

‘YAŞAM SEVGİSİ BİR KÜLTÜRDÜR’

“Yaşam sevgisi bir kültürdür,” diyor Çetin Altan. Bilgici ve Milor kitabın değerli bir kısmında bu cümlenin etrafında dolaşıyorlar. Milor da buradan hareketle, “İnsan her vakit hayatı güzelleştirebilir,” diyor. Hayattan zevk almanın, bedensel, duygusal ve entelektüel hazzın sınıflar üstü bir hayat kültürü olduğunu belirtiyor. Fakat bunu söylerken şımarık bir aydın havası takınmıyor, geçim sıkıntısından başını kaşımaya vakti olmayan fakirler ordusunu tenzih ettiğini bilhassa belirtiyor.

Bu ömür kültürünün büyük bir bedel olduğunu ve tıpkı mal mülk üzere aileden çocuklara bırakılması, dahası öğretilmesi gerektiğini savunuyor.

Beri yandan, bir ailenin çocuklarına bırakacağı bir öbür değerli şeyin bilgiyi öğrenme, kıymetlendirme, eleme ve buradan hareketle bir senteze ulaşma yetkinliği olduğunu belirtiyor. Yani soran, sorgulayan çocuklarla dolu bir ülkenin daha özgür, daha güçlü ve daha keyifli olacağını dolaylı olarak öngörüyor.

Bilgici ve Milor’un masasına konuk olmak, onlara kulak vermek ve onlarla bir arada pek çok mevzuyu kendi içimizde tartışmak hem keyifli hem de geliştirici.

Meraklısına duyurulur!